Ένα κείμενο του Λέον Τρότσκι για το χαρακτήρα του φασισμού, μεταφρασμένο για πρώτη φορά στα ελληνικά. Θα περιέχεται στη νέα συλλογή κειμένων του Τρότσκι για τον φασισμό που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις «Μαρξιστική Φωνή».
Σου γράφω σήμερα σχετικά με το θέμα του φασισμού. Θα ήταν καλό, αν είχες τη δυνατότητα, να συζητήσεις τρία ζητήματα με τους Άγγλους συντρόφους, αφού με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να φθάσουμε σε συμπεράσματα και οριστικές απόψεις.
Τι είναι ο φασισμός; Το όνομα έχει καταγωγή από την Ιταλία. Είναι όλες οι μορφές αντεπαναστατικής δικτατορίας φασιστικές ή όχι; Δηλαδή, πριν από την έλευση του φασισμού στην Ιταλία.
Η παλιότερη δικτατορία στην Ισπανία, αυτή του Πρίμο ντε Ριβέρα [1], αποκαλείται από την Κομιντέρν [2] φασιστική δικτατορία. Είναι αυτό σωστό ή όχι; Εμείς πιστεύουμε ότι δεν είναι.
Το φασιστικό κίνημα στην Ιταλία ήταν ένα αυθόρμητο κίνημα πλατιών μαζών, με νέους ηγέτες από τη βάση. Είναι ένα πληβειακό κίνημα στην καταγωγή του, το οποίο διευθύνεται και χρηματοδοτείται από μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις. Άντλησε δύναμη από τους μικροαστούς, το εξαθλιωμένο προλεταριάτο, και σε έναν ορισμένο βαθμό από τις προλεταριακές μάζες. Ο Μουσολίνι [3], ένας πρώην σοσιαλιστής, είναι ένας αυτοδημιούργητος άνδρας, ο οποίος ανέβηκε από αυτό το κίνημα.
Ο Πρίμο ντε Ριβέρα ήταν ένας αριστοκράτης. Κατέλαβε ένα υψηλό, στρατιωτικό και γραφειοκρατικό πόστο και υπήρξε αρχικυβερνήτης στην Καταλονία. Εκπλήρωσε την ανατρεπτική του ενέργεια με κρατικές και στρατιωτικές δυνάμεις. Οι δικτατορίες της Ισπανίας και της Ιταλίας είναι δύο ολοκληρωτικά διαφορετικές μορφές δικτατορίας. Είναι αναγκαίο να διακρίνουμε τη μια από την άλλη. Ο Μουσολίνι είχε μεγάλη δυσκολία να συμφιλιώσει πολλούς παλιούς στρατιωτικούς θεσμούς με τη φασιστική πολιτοφυλακή. Αυτό το πρόβλημα δεν υπήρξε για τον Πρίμο ντε Ριβέρα.
Το κίνημα στη Γερμανία είναι όμοιο ως επί το πλείστον με το ιταλικό. Είναι ένα μαζικό κίνημα, με τους ηγέτες του να χρησιμοποιούν μια μεγάλη δόση σοσιαλιστικής δημαγωγίας. Αυτό είναι αναγκαίο για τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος.
Η γνήσια βάση του είναι οι μικροαστοί. Στην Ιταλία αποτελούν μια πολύ μεγάλη βάση, και αυτοί είναι οι μικροαστοί των πόλεων, του χωριού και η αγροτιά. Στη Γερμανία, επίσης, υπάρχει μεγάλη βάση για το φασισμό. Στην Αγγλία υπάρχει λιγότερη από αυτήν τη βάση, επειδή το προλεταριάτο είναι η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού και η αγροτιά είναι μόνο ένα ασήμαντο στρώμα.
Μπορεί ίσως να ειπωθεί, και αυτό είναι αλήθεια, σε έναν ορισμένο βαθμό, ότι η νέα μεσαία τάξη, οι λειτουργοί του κράτους, τα στελέχη επιχειρήσεων κ.λπ. είναι σε θέση να αποτελέσουν αυτήν τη βάση. Αλλά αυτό είναι ένα νέο ζήτημα που πρέπει να αναλυθεί. Αυτό είναι μια υπόθεση. Είναι αναγκαίο να αναλύσουμε αυτό που θα γίνει. Είναι αναγκαίο να προβλέψουμε το φασιστικό κίνημα, όπως θα αναπτυχθεί από το ένα ή το άλλο στοιχείο. Αλλά αυτό είναι μόνο μια προοπτική, η οποία ελέγχεται από γεγονότα. Δεν επιβεβαιώνω το ότι είναι αδύνατο να αναπτυχθεί ένα φασιστικό κίνημα στην Αγγλία, είτε από έναν Μόσλεϊ [4] είτε από κάποιον άλλο ο οποίος να γίνει δικτάτορας. Αυτό είναι ένα ζήτημα προς μελέτη για το μέλλον. Είναι, ωστόσο, μια ακραία πιθανότητα.
Το να μιλήσουμε για αυτό τώρα, ως έναν άμεσο κίνδυνο, δεν είναι πρόγνωση, αλλά μια σκέτη προφητεία. Για να είμαστε ικανοί να προβλέψουμε οτιδήποτε, στην κατεύθυνση του φασισμού, είναι αναγκαίο να έχουμε ορίσει αυτήν την έννοια. Τι είναι φασισμός; Ποια είναι η βάση του, η μορφή του και τα χαρακτηριστικά του; Πώς θα λάβει χώρα η ανάπτυξή του;
Ο σκοπός είναι να δείξουμε στους Άγγλους συντρόφους ότι το ζήτημα δεν είναι απλό. Είναι αναγκαίο να προχωρήσουμε με έναν επιστημονικό και μαρξιστικό τρόπο.
Τώρα ένα άλλο ζήτημα. Φυσικά, είναι σημαντικό το ότι απασχολείς τον εαυτό σου με τα απομονωμένα στοιχεία της Αριστερής Αντιπολίτευσης, αλλά δεν είναι λιγότερο σημαντικό το να αφιερώσουμε ιδιαίτερη προσοχή σε ό,τι συμβαίνει στο Κομμουνιστικό Κόμμα και το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα [5]. Οι πρώτες σεισμικές δονήσεις πρέπει να έχουν δημιουργήσει πολύ μεγάλα ρήγματα στον τοίχο του σπιτιού και οι Μπολσεβίκοι-Λενινιστές μπορούν να κερδίσουν κάποια επιρροή σε ένα μεγάλο τμήμα του εργατικού κινήματος. Είναι αναγκαίο να κατευθύνεις την προσοχή σου όχι μόνο στο μικρό μας τμήμα, αλλά σε κάθε τι που συμβαίνει σε αυτόν τον μεγάλο οργανισμό.
Αυτό το γράμμα είναι σε μια πολύ ακατέργαστη μορφή. Δεν έχω καν ελέγξει το περιεχόμενό του, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι θα συλλάβεις τη γενική έννοια των ιδεών που εκφράζονται σε αυτό…
Καντίκιοϊ, 15 Νοεμβρίου 1931
Λέον Τρότσκι
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (1870-1930): Στρατιωτικός και δικτάτορας της Ισπανίας. Υπηρέτησε ως στρατιωτικός στις ισπανικές αποικίες (Κούβα, Μαρόκο, Φιλιππίνες) και μετά ως φρούραρχος σε μεγάλες πόλεις της Ισπανίας. Το 1923 με την υποστήριξη του βασιλιά Αλφόνσου πήρε την εξουσία με πραξικόπημα καταλύοντας την Πρώτη Ισπανική Δημοκρατία. Στις 28 Ιανουαρίου 1930, παραιτήθηκε και αυτοεξορίστηκε στην Γαλλία μέχρι τον θάνατο του.
[2] Κομμουνιστική Διεθνής («Κομιντέρν») ή Τρίτη Διεθνής : Ιδρύθηκε ως το γενικό επιτελείο της παγκόσμιας επανάστασης από ένα διεθνές συνέδριο στη Μόσχα, τον Μάρτιο του 1919, ύστερα από κάλεσμα των Κομμουνιστικών Κομμάτων Ρωσίας, Πολωνίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας, Λετονίας και Φινλανδίας, της Σοσιαλδημοκρατικής Επαναστατικής Βαλκανικής Συνομοσπονδίας και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Αμερικής.. Την εποχή του Στάλιν όμως, μετατράπηκε σε όργανο υπεράσπισης των συμφερόντων της προνομιούχας σοβιετικής γραφειοκρατικής κάστας. Στην εποχή του Λένιν, τα συνέδρια της Διεθνούς γίνονταν κανονικά κάθε χρόνο, παρά τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν στη νεαρή τότε Σοβιετική Δημοκρατία. Το 1ο συνέδριο έγινε τον Μάρτιο του 1919, το 2ο τον Ιούλιο του 1920, το 3ο τον Ιούνιο του 1921 και το 4ο το Νοέμβριο του 1922. Στα τέσσερα αυτά συνέδρια, οι αντιπρόσωποι επεξεργάστηκαν και ψήφισαν τις θεωρητικές και καταστατικές αρχές της Κομμουνιστικής Διεθνούς και απευθύνθηκαν με εκκλήσεις και αποφάσεις στη διεθνή εργατική τάξη. Τα ντοκουμέντα αυτά γράφτηκαν κυρίως από τον Λένιν και τον Τρότσκι. Όταν ο Λένιν, άρρωστος, αποχώρησε από την ηγεσία της Διεθνούς, τα διαστήματα ανάμεσα στα συνέδρια άρχισαν να μεγαλώνουν σταθερά. Η Διεθνής άρχισε να υπονομεύεται συστηματικά από τους σταλινικούς επίγονους, οι οποίοι στη βάση των ηττών της παγκόσμιας επανάστασης (Γερμανία, Φινλανδία, Ουγγαρία, Ιταλία, Αγγλία, Κίνα κ.λπ.), άρχισαν να σταθεροποιούν θέσεις και προνόμια στο μηχανισμό του κόμματος και των σοβιέτ. Έτσι, το 1923 (χρονιά που ο Λένιν ήταν σχεδόν παράλυτος), δεν έγινε το συνέδριο της Διεθνούς. Το 5ο Συνέδριο έγινε τον Ιούνιο του 1924, ενώ το 6ο έγινε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, τον Ιούνιο του 1928. Το 7ο και τελευταίο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, συνήλθε μετά από επτά ολόκληρα χρόνια, δηλαδή τον Αύγουστο του 1935, για να απορρίψει ουσιαστικά το μαρξισμό και να υιοθετήσει ανοικτά την αντεπαναστατική πολιτική της συνεργασίας των τάξεων υπό τον τίτλο των «Λαϊκών Μετώπων». Χωρίς να δώσουν καμιά εξήγηση για την κατάφωρη αυτή παραβίαση των αρχών της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Στάλιν και οι άνθρωποί του συνέχισαν την ολέθρια πολιτική τους, φτάνοντας μέχρι την εγκληματική, χωρίς συνέδριο, διάλυση της Διεθνούς το 1943, σε μια προσπάθεια να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των Αγγλο-αμερικάνων ιμπεριαλιστών συμμάχων τους.
[3] Μπενίτο Μουσολίνι (1883-1945): Ξεκίνησε ως σοσιαλιστής. Το 1912 έγινε αρχισυντάκτης της εφημερίδας του Σοσιαλιστικού Κόμματος, «Avanti». Έγινε σωβινιστής και υιοθέτησε μια φιλοπόλεμη μιλιταριστική στάση. Γι’ αυτό διαγράφτηκε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα το 1915. Το 1919 ίδρυσε το φασιστικό κίνημα οργανώνοντας πόλεμο ενάντια στο εργατικό κίνημα. Έγινε πρωθυπουργός στις 31 Οκτωβρίου 1922, στην πρώτη φασιστική δικτατορία της Ευρώπης. Το 1945 εκτελέστηκε από τις δυνάμεις των Ιταλών αντιφασιστών παρτιζάνων.
[4] Όσβαλντ Έρναλντ Μόσλεϊ (1896-1980): Άγγλος φασίστας πολιτικός ηγέτης. Ενοποίησε τις φασιστικές οργανώσεις της Βρετανίας σε ένα νόμιμο φασιστικό κόμμα το 1932, τη Βρετανική Ένωση Φασιστών. Στις 4 Οκτωβρίου του 1936, οι ομάδες της Ένωσης επιχείρησαν πορεία επίδειξης της δύναμής τους στην οδό Κέιμπλ, στην καρδιά του Λονδίνου. Στο κάλεσμα του Μόσλι ανταποκρίθηκαν περίπου 3.000 φασίστες, οι οποίοι επιχείρησαν να περάσουν μέσα από την εβραϊκή και την ιρλανδική συνοικία του Λονδίνου. Η Αστυνομία έβγαλε στο δρόμο 10.000 αστυνομικούς για να συνοδεύσουν και να περιφρουρήσουν την πορεία των φασιστών από τυχόν αντιφασιστικές αντιδράσεις. Οι πολίτες των συνοικιών άρχισαν να στήνουν οδοφράγματα και έτσι ξεκίνησαν οι συγκρούσεις. Οι διαδηλωτές εκτόξευαν πέτρες, ξύλα και καρέκλες. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι να φύγουν οι φασίστες προς το Χάιντ Παρκ. Αποτέλεσμα των βίαιων συγκρούσεων ήταν 150 συλλήψεις και 175 τραυματίες. Η βρετανική κυβέρνηση ψήφισε το 1936 το Νόμο περί Δημόσιας Τάξης, πράξη με την οποία η Βρετανική Ένωση Φασιστών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την παραστρατιωτική τακτική της. Η Βρετανία έθεσε εκτός νόμου τις φασιστικές οργανώσεις όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος με τη Γερμανία. Ο Όσβαλντ Μόσλεϊ και η σύζυγός του, με πολλά άλλα στελέχη, φυλακίστηκαν ως φιλοναζιστές.
[5] ΑΕΚ (ΙLP): το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα. Ήταν ένα πολιτικό κόμμα στη Βρετανία που ιδρύθηκε το 1893. Συμμετείχε στο Εργατικό Κόμμα σαν συστατικό του μέρος από την ίδρυσή του τελευταίου, το 1906. Το 1932 η αριστερά του παλιού ΑΕΚ διασπάστηκε από το Εργατικό Κόμμα και επανίδρυσε το ΑΕΚ σαν ανεξάρτητο κόμμα. Το 1947 οι τρεις τελευταίοι του βουλευτές επέστρεψαν στο Εργατικό Κόμμα, αλλά το ΑΕΚ έπαψε οριστικά να υπάρχει μόλις το 1975.
