Μετά τα απρόσμενα αποτελέσματα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων (21 Μάη και 25 Ιούνη 2023) έχει ξεκινήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση και προβληματισμός για το τι έχει συμβεί.
Τα αποτελέσματα έχουν προκαλέσει πληθώρα άρθρων στην ευρύτερη Αριστερά. Παρακάτω, θα επιχειρήσω να διατυπώσω, με κωδικό τρόπο, κάποιες σκέψεις σχετικά με την μεταστροφή του εκλογικού σώματος, τα αίτια της ήττας της Αριστεράς (με την έννοια ότι αυτή η ήττα έχει παρελθόν και συγκεκριμένες ευθύνες, διαφορετικής βαρύτητας, βέβαια, για τον κάθε πολιτικό φορέα), προσπαθώντας να θέσω προς συζήτηση κάποιες προτάσεις για το τι μέλει γενέσθαι. Μπαίνω κατευθείαν στο θέμα:
1) Κατά πως φαίνεται, το γενικό χαρακτηριστικό αυτών των εκλογών είναι η επιβεβαίωση μιας μακροχρόνιας διαδικασίας συντηρητικοποίησης, με πολλές παραμέτρους και αιτίες, που τείνει να παγιωθεί, και της οποίας τα γενικά χαρακτηριστικά είναι η υπερίσχυση του ατομικού στοιχείου με ταυτόχρονη απαξίωση του συλλογικού, το κλείσιμο στον ψευδή ψηφιακό κόσμο, ο καταναλωτισμός και πολλά άλλα που χαρακτηρίζουν την «κοινωνία της κόπωσης» και τον σύγχρονο άνθρωπο. Το γεγονός ότι τρία ακροδεξιά κόμματα μπήκαν στη Βουλή, υπερισχύοντας στο υποσύστημα των μικρών κομμάτων, ενώ δεν μπήκαν αντίστοιχα μικρά κόμματα της Αριστεράς, επαληθεύει του λόγου το αληθές. Επιπρόσθετα, η αποχή, την οποία πολλοί/-ες θεωρούν ότι προέρχεται από εν δυνάμει αριστερά ακροατήρια, είναι επί της ουσίας αδιευκρίνιστης προέλευσης, η οποία μπορεί να σημαίνει είτε αντισυστημική συμπεριφορά, είτε συστημικά αντισυστημική συμπεριφορά, είτε αδιαφορία, ή ότι υπάρχουν και οι τρεις τάσεις. Βέβαια, ο κοινωνικός συντηρητισμός δεν πρέπει να συσκοτίσει και τις ευθύνες του ΣΥΡΙΖΑ γι’ αυτό το φαινόμενο, το οποίο ενώ έδειχνε να ανακόπτεται μεταξύ 2012-15, εντούτοις η μεταστροφή του ΣΥΡΙΖΑ και η ανάδειξη του δόγματος ΤΙΝΑ, επανέφερε αυτές τις τάσεις στο προσκήνιο (για περισσότερα δες άρθρο μου εδώ).
2) Μια ακόμη ιδιαιτερότητα αυτών των εκλογών ήταν η αποδυνάμωση και συρρίκνωση γενικά της συριζαϊκής αριστεράς, δηλ. του πολιτικού κεκτημένου από τις εκλογές του 2012, που περιλαμβάνει τόσο τον ΣΥΡΙΖΑ που συμβιβάστηκε το 2015, όσο και τα πολιτικά σχήματα που είχαν τις ρίζες τους σε αυτόν (ΛΑΕ και ΜΕΡΑ25), τα οποία ναι μεν δεν συμβιβάστηκαν, προσπαθώντας να εκπροσωπήσουν το ΟΧΙ, αλλά εξίσου ηττήθηκαν. Όσον αφορά το ΚΚΕ, επειδή αδιαφορεί να παρεμβαίνει στα κάθε φορά πολιτικά επίδικα, που αναδεικνύει η συγκυρία, αποφεύγοντας ευρύτερες συμμαχίες και μέτωπα, που θα βοηθήσουν στην ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος, γι’ αυτό ότι και να κάνει λίγη σημασία έχει για την Αριστερά. Ή μάλλον αυτά που κάνει ή δεν κάνει έχουν τις ανάλογες πολιτικές επιπτώσεις τόσο στην Αριστερά όσο και τον κόσμο της εργασίας και άρα δεν είναι άμοιρο ευθυνών.
3) Το τοπίο μετά την συρρίκνωση του ΣΥΡΙΖΑ είναι αμφίβολο. Όσοι/-ες χαίρονται με την στρατηγική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ και νομίζουν ότι με την έλλειψή του θα κερδίσουν τμήματα του εκλογικού του ακροατηρίου, ξέχωρα ότι είναι κοντόφθαλμη ως στρατηγική, θα ήθελα να θυμίσω ότι την πτώση του ανατολικού μπλόκ, το 1989, ακολούθησε η άνοδος του νεοφιλελευθερισμού, σε συνδυασμό σήμερα με τον εθνικισμό. Ο περίφημος πίνακας του Κλέε, ο «Angelus Novus», που αναπαριστά ένα άγγελο που επιμένει να προχωρά προς το μέλλον παρά το γεγονός ότι το βλέμμα του, στραμμένο προς το παρελθόν, αντικρίζει καταστροφές και συντρίμμια, είναι χαρακτηριστικός της στάσης που πρέπει να κρατήσουμε.
4) Οι αιτίες της μεγάλης ήττας του ΣΥΡΙΖΑ έρχονται από το 2015 και είναι η υπογραφή του 3ου Μνημονίου, η επικράτηση της λογική του «There is no alternative – Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» (ΤΙΝΑ), η συντηρητική στροφή του, ο αρχηγισμός, η διεύρυνσή του με μέλη μιας χρήσης, η προσαρμογή στα μετριοπαθή εκλογικά ακροατήρια, η παθητική αντιπολίτευση, η ελλιπής συμμετοχή στις κινηματικές διεργασίες, η έλλειψη ριζώματος στην κοινωνία (συνδικάτα, νεολαία, Τ.Α.), η απομάκρυνση από τις αξίες της αριστεράς, η κεντροαριστερή μετατόπιση, η έπαρση, η ανερμάτιστη προεκλογική τακτική, που έδινε τα ρέστα της για τον προσεταιρισμό του ΠΑΣΟΚ και των μεσαίων στρωμάτων (και που ακόμη εξακολουθεί να απευθύνεται στο ΠΑΣΟΚ παραβλέποντας ότι αυτό που κάνει του στερεί κόσμο), κ.λπ. Όλα αυτά, δημιούργησαν για τον ΣΥΡΙΖΑ μια εικόνα αναξιοπιστίας, με συνέπεια την αποστασιοποίηση μεγάλων κομματιών της κοινωνίας και της Αριστεράς από αυτόν. Αυτό που χρειάζεται ο όλος ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι μια αμοιβαία γενική συγχώρηση μεταξύ τους για τη μεταστροφή του Δημοψηφίσματος του Ιουλίου 2015 και την ψήφιση του τρίτου μνημονίου, αλλά μια γενναία αυτοκριτική για όλα τα παραπάνω και η επανασύνδεσή του με τον κόσμο της εργασίας, των κινημάτων και της Αριστεράς, κινούμενος με βάση της γραμμή της Ενότητας και μίας μίνιμουμ ενιαιομετωπικής προγραμματικής σύγκλισης, αρχής γενομένης από τις Δημοτικές Εκλογές με τη συγκρότηση ευρύτερων δημοτικών παρατάξεων-ψηφοδελτίων και με πρόσωπα προερχόμενα από κινηματικές διαδικασίες και με επικεφαλής πάλι κοινά αποδεκτά πρόσωπα (όχι κατ’ ανάγκη κομματικά). Αντίθετα, αν συνεχιστεί η προσαρμογή του ΣΥΡΙΖΑ προς το Κέντρο και εξακολουθήσουν να υπάρχουν τα εσωκομματικά εκφυλιστικά φαινόμενα, αλλά και ο αρχηγισμός ως καθοριστικό στοιχείο της κομματικής του συγκρότησης, τότε θα αποβούν μοιραία για την μετέπειτα πορεία του. Διότι, ο χώρος του Κέντρου και ο αντίστοιχος αρχηγικός τρόπος λειτουργίας είναι κατειλημμένος τόσο από την ακρο-κεντροδεξιά (ΝΔ) όσο και από την κεντροαριστερά (ΠΑΣΟΚ), με συνέπεια να ασκείται διπλή πίεση προς τον ΣΥΡΙΖΑ, στερώντας του σημαντικό μέρος του εκλογικού του ακροατηρίου, ενώ η πορεία του θα πρέπει να είναι η στροφή στις ριζοσπαστικές όψεις της ταυτότητάς του, που του επέτρεψαν να κυριαρχήσει στην κεντροαριστερά.
5) Το ενωτικό σχήμα ΜΕΡΑ25 – Συμμαχία για την Ρήξη είναι μια από εκείνες τις δυνάμεις της Αριστεράς που αναφέρεται στο «Όχι» του 2015, ενώ ταυτόχρονα πολιτεύεται ενωτικά, διευρύνεται προς τα αριστερά, λειτουργεί ως αριστερό αντίβαρο στην διαρκή συντηρητικοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ, επιδιώκει να εκφράσει τα κοινωνικά κινήματα, και συν τοις άλλοις επαναφέρει ως μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας τον αυτοδιαχειριζόμενο σοσιαλισμό. Όμως, παρά τα αρκετά θετικά του στοιχεία, δεν υπολόγισε σωστά τις τρικλοποδιές που του έβαλε ο εχθρός. Έτσι, πλήρωσε το πρόγραμμα «Δήμητρα», την ρητορική περί ρήξης με την ΕΕ, το «να μου κοπεί το χέρι από τον ώμο» (για την ενδεχόμενη κυβέρνηση συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ), καθώς και τις διάφορες προτάσεις και νεολογισμούς, τεχνοκρατικού χαρακτήρα, που δεν γίνονται κατανοητές από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα (π.χ. τεχνοφεουδαρχία, μετακαπιταλισμός, ΔΙΑΣΚΕΠ, κ.λπ.). Παρ’ όλα αυτά, το ΜΕΡΑ25-ΣΡ έχει ρόλο να παίξει ακόμα και εκτός βουλής, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Λέω υπό προϋποθέσεις, επειδή στον χώρο της ευρύτερης Αριστεράς, ιδιαίτερα της ανήσυχης και ανένταχτης, υπάρχει μια αμφιθυμία και ένα κράτημα, που έχει να κάνει με κάποια αρχηγικά χαρακτηριστικά του ΜΕΡΑ25. Το πρόσφατο παράδειγμα και ο τρόπος με τον οποίο έγινε η διαγραφή της Σοφίας Σακοράφας είναι ενδεικτικό. Προς ώρας, το ΜΕΡΑ25 – Συμμαχία για την Ρήξη, είναι ένας χώρος που είναι πιο κοντά σε αυτό που χρειαζόμαστε όσον αφορά τις προσπάθειες ανασυγκρότησης της ριζοσπαστικής αριστεράς. Η δε πρότασή του (9-7-2023) για δημιουργία «Πρωτοβουλίας Διαλόγου, Ενότητας και Ανασύνταξης» αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση προς όλες τις κατευθύνσεις και με πολλούς αποδέκτες. Επιπρόσθετα, ο κινηματικός του χαρακτήρας και οι θέσεις του (π.χ. για επανεθνικοποίηση της ΔΕΗ, κοινωνικοποίηση άλλων κρίσιμων υποδομών, αυτοδιαχείριση, κ.λπ.), μπορούν να αποτελέσουν απαρχή ενός διαλόγου για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει μια εναλλακτική κοινωνική συγκρότηση, και που, δεδομένης της επανόδου της μνημονιακής συνθήκης και διάλυσης των ψευδαισθήσεων των ψηφοφόρων, υπάρχουν οι δυνατότητες να επανέλθει στο προσκήνιο. Το συγκριτικό του πλεονέκτημα είναι οι προτάσεις του, οι οποίες κινούνται σε δύο επίπεδα: Αφενός, προς τα άλλα κόμματα και οργανώσεις της Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, Ριζοσπαστική εξωκοινοβουλευτική Αριστερά) για μια ενιαιομετωπική πολιτική συμμαχιών εναντίον της νεοφιλελεύθερης και συντηρητικής κυβερνητικής πολιτικής, αφετέρου, με την «Προγραμματική Συστράτευση του κατακερματισμένου αγωνιστικού χώρου» (κινήσεων, κομμάτων και ατόμων) της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, ως διακριτού εναλλακτικού πόλου (ή τουλάχιστον όσων είναι διαθέσιμοι για κάτι τέτοιο).
6) Προκειμένου να υπάρξει ένα Νέο Κύμα της Αριστεράς, προϋπόθεση είναι η Ανασυγκρότησή της. Αυτό σημαίνει τρία πράγματα: α) Μάχη στο πεδίο των ιδεών, που θα επανεκπαιδεύσει τον κόσμο της εργασίας στα ακριβώς αντίθετα από αυτά που κάνει η Δεξιά. Άρα, προσπάθεια ανάκτησης της Πολιτισμικής Ηγεμονίας απέναντι στα φαινόμενα πατριαρχίας, θρησκοληψίας, μισογυνισμού, ρατσισμού, εθνικισμού, ανορθολογισμού, κ.λπ.. Στη κατεύθυνση αυτή σημαντικός είναι ο ρόλος και άρα η απαραίτητη σύνδεση και προβολή λογοτεχνών, ποιητών, ηθοποιών, σκηνοθετών, ζωγράφων, τραγουδοποιών, συνθετών, διανοουμένων, κ.λπ., στη προσπάθεια προς μια νέα Πολιτιστική Επανάσταση απέναντι στα φαινόμενα παρακμής. β) Επανασύνδεση με τον κόσμο της μισθωτής εργασίας και την καθημερινότητά του, που συνήθως υποτιμάμαι. Διότι, η διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης βρίσκεται σε συγκεκριμένα στοιχεία. Δηλαδή, όχι μόνο στους χώρους εργασίας, αλλά και στα καθημερινά προβλήματα και μικροζητήματα που περιλαμβάνουν τις καλές ή κακές σχέσεις μέσα στην οικογένεια και τις υποχρεώσεις προς αυτήν, τις δυσκολίες ανατροφής και τη σχολική επίδοση των παιδιών, τα χαμηλά εισοδήματα, τον περιορισμό μέχρις ελαχιστοποίησης του ελεύθερου χρόνου, την έλλειψη επικοινωνίας με τους φίλους, τη διατροφή, τις σεξουαλικές σχέσεις, τον περιορισμό των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων (κινηματογράφος, θέατρο, διασκέδαση, χορός, αθλητισμός, εκδρομές κ.λπ.), την αγορά ή την επίπλωση του σπιτιού, την καθημερινή πίεση από τον εργοδότη, τον χαμένο χρόνο και την κούραση από το συγκοινωνιακό χάος και διάφορα αλλά τέτοια ζητήματα που αφορούν αυτό που ονομάζουμε ποιότητα ζωής. Κάτι, που ξέρει να αξιοποιεί πολύ καλά η ακροδεξιά. γ) Σύνδεση με τα συνδικάτα, που σημαίνει γράψιμο στα σωματεία ή δημιουργία καινούργιων όπου δεν υπάρχουν και συγκρότηση ευρύτερων παρατάξεων, που δεν θα λειτουργούν ως κομματικοί βραχίονες.
7) Αυτό που επιτακτικά αναδεικνύει η περίοδος είναι η διατύπωση μιας Ατζέντας με θετικό πρόσημο, η οποία θα περιγράφει την μορφή κοινωνίας που προτείνουμε, με σαφή αμφισβήτηση της υπάρχουσας, ώστε να εμπνεύσουμε τους πολίτες σε μια νέα συστράτευση. Μπροστά στα φαινόμενα παρακμής που αντιμετωπίζουμε, εδώ και πάρα πολλά χρόνια (πολιτικής, ηθικής, οικονομικής, πολιτισμικής, περιβαλλοντικής, κ.λπ.) ένα θετικό πρόταγμα είναι η Αναγέννηση. Και όταν λέμε Αναγέννηση, εννοούμε Αναγέννηση παντού. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να θέτουμε και οραματικά στοιχεία, που θα βοηθάνε στην ενεργοποίηση της κοινωνίας προς κάτι. Και η Αναγέννηση προς τα εκεί παραπέμπει. Όμως, μια Ατζέντα με θετικό πρόσημο και με όρους ιδεολογικής ηγεμονίας σημαίνει παράλληλα και μια ατζέντα στιγματισμού και στρατηγικής φθοράς του αντιπάλου (της Δεξιάς).
Τέλος, θεωρώ ότι η πραγματική αριστερά είναι αυτή που εχθρεύεται τον διχαστικό λόγο ή το τσουβάλιασμα, είναι γενναιόψυχη και μεγαλόψυχη, ενώ είναι άξια του ονόματός της όταν καταλαβαίνει ότι η ανάπτυξη των κινημάτων και η αμφισβήτηση του συστήματος θα έρθει ως αποτέλεσμα της ενδυνάμωσης της οικονομικής και κοινωνικής θέσης των καταπιεσμένων στρωμάτων και όχι με βάση τη λογική του «όσο χειρότερα τόσο καλύτερα». Κρίσιμο μέγεθος για την επίτευξη των παραπάνω είναι η κοινή δράση της Αριστεράς. (για περισσότερα σχετικά με την ενιαιομετωπική τακτική δες εδώ). Και για να αναπτυχθούν κινήματα χρειάζεται η ενότητα των γραμμών του κόσμου της εργασίας και θετικό πρόταγμα για το μέλλον.
* Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών
