Η πυρκαγιά που κατέκαψε τον εθνικό δρυμό Δαδιάς-Λευκίμμης-Σουφλίου είναι ένα έγκλημα της κυβέρνησης της ΝΔ, της κυβέρνησης των περικοπών και των ιδιωτικοποιήσεων.
Οι δεκάδες απανθρακωμένοι πρόσφυγες στο δάσος της Δαδιάς είναι ένα έγκλημα της πολιτικής των κλειστών συνόρων που εφαρμόζει αυτή η κυβέρνηση. Αυτή η πολιτική ανοίγει το δρόμο στην ακροδεξιά και τους φασίστες να αναλαμβάνουν το ρόλο του «κεφαλοκυνηγού» για λογαριασμό του στρατού και της αστυνομίας στον Έβρο.
Όμως, υπάρχει κι ο «άλλος» Έβρος, των αγώνων και της Αριστεράς. Ογδόντα χρόνια πριν, μέρη όπως η Δαδιά και η Λευκίμμη ήταν ταυτισμένα με τους αγώνες της Αντίστασης, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Για παράδειγμα, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το 1943 η Λευκίμμη ήταν η έδρα του αρχηγείου των ανταρτών που αργότερα θα συγκροτούσαν επίσημα το 81ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ.
Η ανάπτυξη της Αντίστασης στον Έβρο είχε μια πρόσθετη δυσκολία σε σχέση με την υπόλοιπη επικράτεια. Όταν καταλήφθηκε η Ελλάδα από τους φασίστες, η ανατολική Θράκη πέρασε στον έλεγχο της φασιστικής κυβέρνησης της Βουλγαρίας, που διεκδικούσε το δικό της μερίδιο από τη συμμετοχή της στον Άξονα. Όμως, ένα μεγάλο τμήμα του Έβρου παρέμεινε στον έλεγχο της Βέρμαχτ ως κρίσιμη συνοριακή περιοχή με την Τουρκία. Συνεπώς, οι οργανώσεις της Αριστεράς στον Έβρο βρέθηκαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες κατοχής από τους γερμανούς Ναζί και τους βούλγαρους φασίστες και χρειάστηκαν σε μεγάλο βαθμό να ανασυγκροτηθούν με τις δικές τους δυνάμεις.
Τα κατάφεραν, παρά τις ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Τον Σεπτέμβρη του 1944 η Απελευθέρωση ξεκίνησε από τον Έβρο και οι γυναίκες και οι άντρες της Αντίστασης παρέλαυναν περήφανα στο Σουφλί. Τα κατάφεραν, γιατί είχαν ρίζες που πήγαιναν πίσω στους μεγάλους αγώνες της δεκαετίας του ’30 στην περιοχή. Τον Ιούλη του 1936 το Σουφλί συγκλονίστηκε από την εξέγερση και την απεργία των σηροτρόφων και των μεταξεργατριών της περιοχής. Όπως αναφέρουν στο ντοκιμαντέρ της Μ. Νικολάου «Μάνες και κόρες» (2018) άνθρωποι που την έζησαν, η εξέγερση:
«Κρατά περίπου 10 μέρες. Ξεσηκώνεται όλη η επαρχία. Οικογένειες ολόκληρες έρχονται στο Σουφλί. Κατασκηνώνουν στην κεντρική πλατεία. Η Εργατική Βοήθεια μοίραζε ψωμιά, κουλούρια και 50 δράμια τυρί. Το σύνθημα ‘100 ή θάνατος’ (100 δραχμές η τιμή αγοράς ανά κιλό των κουκουλιών). ‘Μεροκάματο αύξηση, νερό και καλύτερες συνθήκες’ για τις μεταξεργάτριες. Σε τούτο τον ξεσηκωμό οι γυναίκες ισότιμα αντιμετωπίστηκαν αλλά και ισάξια αγωνίστηκαν. Μαύρα τσεμπέρια έγιναν σημαίες. Οι γριές πρώτες. Οι αξιωματικοί, που ήρθαν μετά από τηλεφώνημα των αστυνομικών οι οποίοι ήταν εγκλωβισμένοι μέσα στο κτίριο της αστυνομίας που είχαν καταλάβει οι απεργοί, τα έχασαν».
Ο Βαγγέλης Κασάπης (Κρίτων) ήταν πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία που η οικογένειά του βρέθηκε στην Αλεξανδρούπολη όπου και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Έγινε καπετάνιος του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Μας έχει αφήσει μια πολύτιμη μαρτυρία για εκείνα τα χρόνια, σε ένα δίτομο, και δυστυχώς εξαντλημένο από καιρό, βιβλίο με τίτλο «Στον κόρφο της Γκύμπρενας (χρονικό της Εθνικής Αντίστασης στον Έβρο)». Η Γκύμπρενα είναι ένας βραχώδης λόφος στη μέση του δάσους της Δαδιάς. Στο βιβλίο του ο καπετάνιιος περιγράφει πώς ο ΕΛΑΣ άρχισε να απελευθερώνει τον Έβρο στα τέλη Αυγούστου του 1944. Ο αρχικός σχεδιασμός των επιχειρήσεων έγινε σε σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών στη Δαδιά και στη συνέχεια:
«Με οργανωμένη μάχιμη δύναμη 600 περίπου ανδρών με οπλισμό συνηθισμένο, δίχως πολυβόλα, όλμους, οπλοπολυβόλα κλπ, κατόρθωσε να αποσυνθέσει στον Έβρο τριπλάσιες γερμανικές δυνάμεις άριστα εκπαιδευμένες και άρτια εξοπλισμένες με σύγχρονα πολεμικά μέσα… Απελευθέρωσε τον Έβρο νωρίτερα από κάθε άλλη περιοχή της Ελλάδας και σε συνέχεια με τις δυνάμεις του και με τη βοήθεια που έδωσε συντέλεσε στη γρηγορότερη απελευθέρωση των βουλγαροκρατούμενων εδαφών της Δυτικής Θράκης και Ανατολικής Μακεδονίας. Γενικά στις επιχειρήσεις που κράτησαν μια βδομάδα… σκοτώθηκαν πάνω από 150, τραυματίστηκαν πολύ περισσότεροι και αιχμαλωτίστηκαν 410 στρατιώτες και αξιωματικοί. Κυριεύτηκε άφθονο, παντός είδους πολεμικό υλικό, που μ’ αυτό αρχικά έφτασε η δύναμη του 81ου Συντάγματος στους 3.500 μαχητές».
Η Ορεστιάδα, το Διδυμότειχο και η γύρω περιοχή ήταν πρώτα στη σειρά στις 28 Αυγούστου. Τις επόμενες μέρες, μέχρι τις 3 Σεπτέμβρη, ακολούθησαν οι Φέρες, το Σουφλί και η Αλεξανδρούπολη.
Τόσο στο Διδυμότειχο όσο και στις Φέρες, ιδιαίτερα στη δεύτερη περίπτωση, ο ΕΛΑΣ δεν ήταν μόνος του. Χιλιάδες αγρότες συνέρρευσαν από τα γύρω χωριά κινητοποιημένοι από τις πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και κυρίως της ΕΠΟΝ.
Το άλλο χαρακτηριστικό στιγμιότυπο αυτών των μαχών ήταν η συμμετοχή Βουλγάρων ανταρτών στη μάχη για την απελευθέρωση του Σουφλιού. Ήταν στρατιώτες που είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ και είχαν συγκροτήσει το δικό τους λόχο. Ζήτησαν να τους ανατεθεί ο πιο δύσκολος τομέας της μάχης.
Μπορεί οι φασίστες και οι άρχουσες τάξεις να παίζανε το χαρτί του εθνικισμού σε όλα τα Βαλκάνια, αλλά ο κόσμος πάλευε ενωμένος. Στην Αλεξανδρούπολη στις 5 Σεπτέμβρη οι Βούλγαροι ναύτες εξεγέρθηκαν και κρέμασαν στον ιστό του Λιμεναρχείου μια τεραστίων διαστάσεων κόκκινη σημαία και πολιόρκησαν τα σπίτια των αξιωματικών τους.
Ο «Κρίτωνας» δίνει και μια γεύση από τα μέτρα που πήρε η νέα εξουσία του ΕΑΜ αμέσως μετά την Απελευθέρωση:
«Χτυπιέται η αχόρταγη και σιχαμερή βδέλλα της μαύρης αγοράς κατακέφαλα. Στη διάρκεια της Εαμοκρατίας παραλύει και παύει να βυζαίνει το αίμα του λαού. Σ’ όλα τα καπνοχώρια της Ξάνθης, Καβάλας, Δράμας μοιράζεται δωρεάν 12 κιλά καλαμποκίσιο αλεύρι κατ’ άτομο, κατασχεμένο από τους μαυραγορίτες και τους τσιφλικάδες. Σε συνέχεια με φροντίδα της Αυτοδιοίκησης και των παραγωγικών συνεταιρισμών εξασφαλίζεται σταθερά η τροφοδοσία του ορεινού καπνοπαραγωγικού πληθυσμού.
Οι συνεταιρισμοί καπνοπαραγωγών συνεργάζονται αρμονικά με τις οργανώσεις καπνεργατών. Ιδρύεται μικτός συνεταιρισμός καπνεργατών-καπνοπαραγωγών και μπαίνει σε λειτουργία το εργοστάσιο σιγαροποιίας Ξάνθης καθώς και όλοι οι αλευρόμυλοι και το εργοστάσιο παραγωγής μεταξωτών στο Σουφλί».
Όπως αναφέρει μια άλλη μελέτη: «Στις 4 Οκτωβρίου 1944 το νομαρχιακό συμβούλιο Έβρου ενημέρωσε γραπτά τα λαϊκά συμβούλια για την κατάργηση των ιδιωτικών φαρμακείων, την κατάσχεση όλων των φαρμάκων και την απόφαση να πωλούνται με βάση την προπολεμική διατίμηση του προϊόντος με την καταβολή της αξίας του φαρμάκου σε σιτάρι (φάρμακο το οποίο κόστιζε 8 δραχμές αντιστοιχούσε σε μια οκά σιτάρι), ενώ ζήτησε την αποστολή καταλόγων των τελείως άπορων για να τους χορηγούνται φάρμακα δωρεάν».
Αυτή η περίοδος κράτησε λίγους μήνες. Η «εαμοκρατία» τέλειωσε οριστικά το Μάρτη του 1945. Είχε προηγηθεί η Μάχη της Αθήνας, ο Δεκέμβρης του ’44 που θα μπορούσε να είναι νικηφόρος για το κίνημα αν ξεπερνούσε την πολιτική της ηγεσίας της Αριστεράς που έψαχνε τρόπους να συμβιβαστεί με την άρχουσα τάξη και το βρετανικό ιμπεριαλισμό. Τον Φλεβάρη ήρθε η Συμφωνία της Βάρκιζας που έχει γίνει συνώνυμο της προδοσίας στη συνείδηση του κόσμου της Αριστεράς. Οι ήρωες και οι ηρωίδες της Γκύμπρενας βρέθηκαν στα δικαστήρια, στις φυλακές και της εξορίες, και κάποιοι, όπως ο Κρίτωνας στο «δεύτερο αντάρτικο» του ΔΣΕ.
Αυτή τη μνήμη τη χρειαζόμαστε στους αγώνες του σήμερα. Δεν υπάρχει περιοχή «χαμένη» για τους αγώνες και την προοπτική που ανοίγουν. Το εργατικό κίνημα από την Αθήνα μέχρι τον Έβρο μπορεί να γκρεμίσει την κυβέρνηση των δολοφόνων, να ανοίξει τα σύνορα για τους πρόσφυγες μετανάστες και να στείλει τους φασίστες και την ακροδεξιά πίσω στους υπονόμους που ανήκουν.
Λέανδρος Μπόλαρης
